Jelling mezar höyükleri ve rünik kayalardan biri İskandinavya'nın pagan kültürüne dair çarpıcı örneklerdir. Diğer rünik kaya ve kilise ise 10. yüzyılın ortalarına doğru Danimarkalıların Hristiyanlaştırıldığı dönemi temsil etmektedir. (© UNESCO Dünya Mirası Merkezi)

Jelling kompleksi, özellikle pagan mezar höyükleri ve iki rünik taş, pagan İskandinavya kültürünün seçkin örnekleridir.

© Casiopeia / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-2.0 

Viking kralı Gorm ve kraliçesi Thyre hakkındaki eski Danimarka kayıtlarından çoğunun güvenilir geleneğe dayanmadığı akademisyenler tarafından kabul edilmektedir. Jelling'deki iki büyük mezar höyüğünün bu iki hükümdara ait olduğuna dair doğrudan bir kanıt bulunmamaktadır. Tek reddedilemeyecek bağlantı iki rünik kaya tarafından sağlanmaktadır. Bununla birlikte bazı gerçekler yadsınamaz. Jelling, 10. yüzyılda Gorm ve onun oğlu Harald Bluetooth'un hükümdarlıkları zamanında bir kraliyet malikanesi idi. Gorm, Danimarka olarak bilinen bir krallığı birlikte yönettiği karısı Thyre anısına yaşadıkları malikaneye bir taş dikti.

Bu kraliyet malikanesinin topraklarında inşa edilen ilk ahşap kilise, kendi türünde İskandinavya'da bulunanların en büyüğüydü. Arkeolojik kanıtlar kilisenin 10. yüzyılın sonlarında inşa edildiğini göstermektedir. Bu tarih, iki runik kayanın büyüğündeki yazıtta Harald'ın kendisinin de açıkladığı gibi, ülkeyi 960'lı yıllarda yöneten Harald Bluetooth'un Hristiyanlığı Danimarka'ya tanıttığı tarihtir. Yüksek statülü eserler içeren 10. yüzyıl tipi büyük bir ahşap-kaplama türbe mezar, bu ilk kilisenin tasarımının tamamlayıcı bir unsuruydu. Arkeolojik kazılar sonucunda özgün konumunda olduğu saptanan Harald'ın yazıtını taşıyan iki rünik taşın büyüğü,  iki mezar höyüğünün arasında simetrik olarak yer almaktadır. Kuzey höyüğü, çok daha küçük boyutlu bir erken Bronz Çağı höyüğünün toprağı kaldırılarak yerine yapılan meşeyle kaplı etkileyici bir mezar odasının üzerinde oluşturulmuştur. Bu oda, 1820 yılında yapılan ilk kazılardan önce açılmıştı. Odanın özgün muhtevasının büyük bir bölümü 1820 yılındaki kazılardan önce yerinden alınmıştı, fakat kalan çok az parça bile onun 10. yüzyıl ortalarına ait yüksek statülü bir pagan mezarı olduğunu gösterdi. Bu mezar odasının bir kişi için mi yoksa iki kişi için mi yapıldığına dair kesin bir bilgi yoktur. Güney höyüğünde mezar odası mevcut değildir. Kazı, güney höyüğünün, tam olarak kuzey höyünün altında yatan Bronz Çağı höyüğüne doğru yönlenmiş ve muhtemelen Viking tipi bir gemi şeklinde düzenlenmiş bir taş silsilesinin üzerinde inşa edildiğini açığa çıkarmıştır.

Jelling'deki sıralamanın teorik yeniden yapılanması aşağıdaki şekildedir. Kraliçe Thyre'nin ölümünden sonra kocası (Gorm) onun anısına bir taş diktirdi ve çok büyük iki höyükten oluşan ortak bir mezar anıt kondurdu. Gorm öldüğünde ise Thyre'nin kalıntılarının muhtemelen olduğu kuzey höyüğündeki odaya defnedildi. Onların oğlu Harald Bluetooth, Danimarka ile Norveç'i birleştirdikten ve Danimarka'ya Hristiyanlığı tanıttıktan sonra, iki höyüğün arasına kendi başarılarını açıklayan bir taş dikti. Harald, babasının kalıntılarını içine yeniden defnettirdiği etkileyici bir ahşap kilise de inşa ettirdi. İki düz yüzeyli höyük neredeyse aynı şekil (kesik koni) ve boyuta sahiptirler. Büyük rünik taş iki höyüğün hemen hemen tam ortasında yer almaktadır. Bu taştaki yazıtta '' Bütün Danimarka ve Norveç'i kendisi için kazanmış olan ve Danimarkalıları Hristiyan yapan Kral Harald, babası Gorm ve annesi Thyre anısına bu anıtın yapılmasını emretti'' ibaresi okunmaktadır. Yazıtın önemli bir kısmı taşın doğu yüzündedir. Ayrıca, yazıt, geçmeli süsleme içindeki tipik bir İskandinavya ejderhasının oyma tasviri tarafından çevrelenmiştir. Yazıtın Danimarkalıların 953 ve 965 yılları arasında Hristiyanlaşması ile ilgili olan kısmı güney-batı yüzdedir. Bu yüz ayrıca, İsa'nın İskandinavya'daki ilk tasvirini taşımaktadır. Büyük rünik taşın hemen bitişiğinde daha küçüt ebatlı bir rünik taş yer almaktadır. Küçük rünik taş özgün yerinde değildir ve bu durum bilinmemektedir. Taş, 1630'lu yıllarda günümüzdeki yerine konulmuştur. Bu taştaki yazıtta ise ''Kral Gorm bu anıtı Danimarka'nın övünç kaynağı olan karısı Thyre için yaptırdı'' ibaresi okunmaktadır.

Arkeoljik kazılar, şimdiki kilisenin yerinde hepsi yangınlar nedeniyle tahrip olmuş en az üç tane ahşap kilisenin bulunduğunu göstermektedir. Şimdiki kilise, kalkerli tüften inşa edilmiş olan beyaz badanalı basit bir yapıdır. Kilise yeniden yapılandırılmaya başlandığı 1100 yılı civarında bir chancel* ve naveden* ibaretti. Batı ucundaki kule 15. yüzyılın başlarında eklendi. 1100 yılı civarında yapılan fakat daha sonra üzeri örtülmüş olan duvar resimleri (Danimarka'da bir kilisedeki en eski duvar resimleridir) bir tesadüf sonucu 1874-1875 yılında chancelin duvarları üzerinde yeniden gün yüzüne çıkarıldı.

KAYNAK: © UNESCO World Heritage Center 

ÇEVİRİ: © Cemil / Gezialemi.com

Dünya Miras Listesine Alınma Tarihi: 1994

Liste Sıra No: 697

Niteliği: Kültürel 

Yeri: Jelling, Vejle, Danimarka

Koordinatlar: N55 45 23 E9 25 12

Linkler: © UNESCO İnternet Sitesi 

© Gezialemi Dünya Mirası Listesi