Murabıtlar (Almoravidler) tarafından 1070-72 yıllarında kurulan Marakeş, uzun bir dönem boyunca siyasi, ekonomik ve kültürel bir merkez olarak kaldı. Etkisi, Kuzey Afrika'dan Endülüs'e kadar batıdaki tüm Müslüman dünyasında hissedildi. Bu dönemden kalan çok etkileyici eserler arasında şunlar sayılabilir: Bandiâ Sarayı, Bin Yusuf Medresesi, Saadian Mezarları, birçok muhteşem ikametgâh ve gerçek bir açık hava tiyatrosu olan Jamaâ El Fna. (© UNESCO Dünya Mirası Merkezi)

Murabıtlar (Almoravidler) (1040-1147) ve Muvahhidler'in (Almohadlar) (1121-1269) başkent olarak belirledikleri Marakeş, Ortaçağ planlamasının gelişiminde belirleyici bir rol oynamıştır. İsmini Fas İmparatorluğu'na (Moroccan Empire) veren Marakeş, Batı dünyasındaki bir büyük İslam başkentinin örnek bir simgesidir. Eski şehrinin (Medina) yanısıra labirent şeklindeki dar sokakları, caddeleri, pazarları (souks), geleneksel el sanatları ve ticari faaliyetleri ile bu eski yerleşim yeri bir tarihi kentin seçkin bir örneğidir.

Marakeş, Yusuf bin Taşfin tarafından, Murabıtların ilk sultanı olan Ebu Bekir ibn Ömer'in kendisini sorumlusu olmakla görevlendirdiği bir kamp alanı üzerinde, 1071-1072 yılında kurulmuştur. Bu tarihten itibaren Marakeş artık Murabıtlar için sıradan bir durak alanı değildi. Marakeş, imparatorluklarını Sahra çölünden İspanya'daki Ebro nehrine ve Atlantik okyanusundan Cezayir'deki Kabylie bölgesine kadar genişletmeyi başaran bu savaşçı göçebelerin gerçek başkenti oldu.  

Hala çeşitli anıtsal kalıntıların bulunduğu eski şehrin (Medina) orjinal yerleşim düzeni Murabıtlar dönemine kadar geri gitmektedir. Bu anıtsal kalıntılar arasında Kutubiyye Camisinden çok uzakta olmayan Ebu Bekir Kasbahı(*) olarak adlandırılan harabeler, Yusuf bin Taşfin Camisi ve Ali bin Yusuf Sarayı sayılabilir. Ayrıca, 1955'de keşfedilen Ali bin Yusuf Camisinin ''Koubba''sı ve havuzu, Bab Aylan Kapısı vb. bu anıtsal kalıntılar arasında yer almaktadır.

(*) Kasbah: Taş kale olarak da adlandırılır. Kutubiyye Camisinin günümüzdeki alanından yalnızca metrelerce uzaktadır. kaynak: http://arabwebsite.com/Marrakech.html   

Eski şehrin (Medina) duvarları Ali bin Yusuf'un talimatıyla 1126-1127 yıllarında inşa edilmiştir. Günümüzde, şehrin doğusunda takriben 13.000 hektarlık alanı kaplayan palmiye ağaçları da Murabıtlar'ın hanesine yazılmaktadır. Murabıtlar'ın Abdül Mumin (Abd el Mou'men, 1130-1163) önderliğindeki Muvahhidler'in saldırılarına boyun eğdiği 1147 yılında gerçekleştirilen kalıntı ve katışkılardan temizleme işlemi, büyük bir kısmı galipler tarafından tahrip edilen anıtları kurtarmaya yetmedi. Buna rağmen Marakeş başkent olarak kaldı. Marakeş, Muvahhid sultanlarının 1147 yılından 1269 yılına kadar süren yönetimi döneminde yeni ve benzeri görülmemiş bir refah dönemi yaşadı. 

Abdül Mumin, Murabıtlar'ın eserlerinin kalıntıları üzerinde Kutubiyye Camisini inşa ettirdi. Bu caminin 1147 yılında başlayan inşası 1158 yılında tamamlanmıştır. İslam mimarisinin anahtar anıtı olan Caminin eşsiz minaresi, kentin gerçek bir sembolü ve kentin görünümüne en çok değer katan özelliklerden biridir. Sultanların selefleri olan Ebu Yakup Yusuf ve özellikle Yakup el Mansur başkenti gerçekten yenilemişlerdir. Bu sultanlar döneminde yeni mahalleler inşa edildi, şehir surları uzatıldı ve Kasbah güçlendirildi (1185-1190). Böylece, surları ve kapıları (Bab Agnaou, Bab Robb), camisi, sarayı, pazar yeri, hastanesi, tören alanı ve bahçeleri ile Marakeş şehri güneye doğru uzatılmış oldu. Bu liderler tarım ürünleri ekerek (şehrin batısındaki Menara Bahçeleri) ve sivil mühendislik başarıları ile ülke üzerindeki kontrollerini güçlendirmişlerdir. Bu mühendislik çalışmalarının en bilinenleri Tensift köprüsü ve palmiye ağaçlarındaki kettera ağıdır. 

Marekeş'in öneminin azalması süreci, 1269 yılında Meriniler (Merinidler) tarafından ele geçirilmesi ile başladı. Ancak bu süreç, önemsiz olmayan yapıların birçoğu ile örneklenebileceği üzere asla geri dönülemeyecek bir noktaya ulaşmadı. (Bin Salih Camisi ve minaresi, 1321 yılından hemen sonraki yıllarda yapılmıştır). 1510-1669 yılları arasında hüküm süren Saadian hanedanının yöneticileri idaresi altında başkentin yeniden doğuşu sanatlara yönelik yeni bir ilgiye yol açmıştır. Sanatlara yönelik oluşan bu ilgi, değerli mimarileri Kasbahın geri kalanından bir duvar ile ayrılan El Badi Sarayının ve Saadian hanedanlığına ait türbelerin harabeleri tarafından doğrulanmaktadır. Bu zarif ve görkemli yapıları oluşturan malzemelerin bazıları çok uzaklardan geldi. Örneğin, Montaigne'nin ''Berberistan'daki(*) Fas Kralı için'' Tuscany'de(**) kesildiğini gördüğü mermer sütunlar Carrara'dan(***) geldi. Ayrıca, Bin Yusuf Medresesi ve alçı işleri ve doğrama ile süslenmiş birkaç çeşmenin inşası Saadian hanedanlığı döneminde yapılmıştır (Mouassine, Chrob ou Chouf and Bab Doukkala Çeşmeleri). 

(*) Berberi: [özel, isim (berberi:) Arapça berber³] Kuzey Afrika'daki Cezayir bölgesinde Berberistan halkından veya bu halkın soyundan olan kimse kaynak: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=BERBER%C4%B0

- Berberistan: Cezayir'e bağlı bir yer. (albastropos, 22.01.2009 05:53) Onaltıncı yüzyılda Cezayir için Berberistan ismi kullanılırdı. kaynak: http://www.itusozluk.com/goster.php/berberistan

- Berberia: Berberi terimi Kuzey Afrika'da yaşayan latince konuşmayan insanları nitelemek için kullanılmıştı. Bu yüzden bu alan daha sonra Berberistan olarak bilinmeye başlanmıştır. kaynak:  http://www.ciemen.org/mercator/butlletins/54-10.htm

(**) Tuscany (Italian: Toscana) is a region in Italy kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Tuscany

(***) Carrara, merkezi İtalya'da Toskana Bölgesi'nde, Massa ve Carrara ili'ne bagli ve Floransa sehrinin merkezinin 20km kuzeybatisindan bulunan bir kent ve bir komün. kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Carrara

Alawite hanedanlığının yönetimi zamanında, geçici başkent Marakeş, 10 km.lik dövülmüş mısır koçanı ve kil (kerpiç) ile kireçten yapılmış surlarla çevrelenmiş olan eski kentin homojen niteliği ile uyumlu bir şekilde bütünleştirilen yeni bir cami, medreseler, saraylar ve konutlar ile süslenmiştir. Büyük geleneksel yeşillik alanlar duvarların dışındadır: palmiye ağaçları, Menara bahçeleri ve güneyde Moulay Abd er Rahman (1822-59) tarafından yeniden tasarlanan Agdal bahçeleri. 

KAYNAK: © UNESCO World Heritage Center 

ÇEVİRİ: © Cemil / Gezialemi.com

Dünya Miras Listesine Alınma Tarihi: 1985

Liste Sıra No: 331

Niteliği: Kültür

Yeri: Marakeş, Fas

Koordinatlar: N31 37 53.004 W7 59 12.012

Linkler: © UNESCO İnternet Sitesi

© Gezialemi Dünya Mirası Listesi