Uzak Asya'nın en uzak bir köşesinde, Avustralya kıtasının kuzeyinde, Endonezya'yı oluşturan takımadaların en doğusundaki Timor'un batısı Endonezya egemenliğinde iken doğusu henüz 10 yaşında, genç ve küçük bir ülkeye ev sahipliği yapıyor. Doğu Timor veya resmi adıyla Timor-Leste, 16. yüzyıldan beri adayı egemenliğinde tutan Portekiz'in 1975 yılında çekilmesi üzerine önce büyük komşusu Endonezya tarafından işgal edilmiş. Daha sonra başlayan bağımsızlık hareketleri, en sonunda Birleşmiş Devletlerin devreye girmesi ve 2002'de BM tarafından da tanınmasıyla amacına ulaşarak bugünkü adıyla Timor-Leste (Portekizce), yerel dildeki adıyla Timor Lorosa kurulmuş. Bazı kaynaklara göre Timor'un kökeni "Timur" sözcüğünden gelirken Lorosa "doğu, doğan güneş" anlamına geliyor.

Filipinler ile birlikte Asya'daki iki Katolik ülkeden biri olan Timor-Leste'nin resmi dili Portekizce ile yerel Tetum dili. Halk arasında Endonezya egemenliğinden miras Bahasa dili de konuşuluyor. Avustranasya olarak adlandırılan ve Avustralya ile Güneydoğu Asya kökenli bir halk olan Timorlular, bağımsızlıktan sonra, bu defa yaşadıkları iç siyasi çatışmalar nedeniyle BM'e muhtaç olmuşlar. Bugün, büyük ölçüde durulan siyasi ortamdan sonra gene BM'nin desteğiyle kamu düzeninin oluşturulmaya çalışıldığı ülkenin 1 milyonluk nüfusunun 200 bini başkent Dili'de yaşıyor.

2012 sonunda görevi sona erecek olan BM Misyonu içinde Türkler de görev yapıyor. BM tarafından sınavla seçilen, 42 ülkeden (2012 itibariyle) 1000 kadar polisin içindeki biri kadın ve hepsi de rütbeli 17 Türk polisinin her biri, kendi branşlarında sistem kurmaya ve eleman yetiştirmeye çalışıyorlar. İlk önce havaalanında tanıştığımız ve bizi sıcak bir şekilde karşılayan Uğur Avşar'ın giriş işlemlerinden sonra bir taksiye bindirerek gönderdiği Timor Lodge Hotel'de tanıştığımız, İbrahim Üney, burada kaldığımız süre içinde bizi neredeyse hiç yalnız bırakmıyor. Timor-Leste'den ayrılırken son anda havaalanında buluştuğumuz ve kendisiyle yıllar önce görev yaptığı Tokyo'da tanıştığımız Şemsettin Alımcı dünyanın bu en uzak ülkelerinden birinde karşılaşmaktan memnun olduğumuz diğer bir Türk Polisi oluyor. Timor-Leste'de tanıştığımız Türkler, BM Misyonu'nda görev yapan bu çok değerli emniyetçilerimizden ibaret değil. Eski bir askeri birlikten konaklama tesisi olarak düzenlenen Timor Lodge Hotel'in müdürü Kemal Başer, Avustralya'dan gelmiş. Başer, ayrıca Dili'nin merkezi semtlerinden Comora'da açtığı ve "Mis" adını verdiği pide kebap restoranı ve ekmek fırınında, Türk Mutfağını temsil etmeye ve ekmek alışkanlığı olmayan Timor halkına, pirinç yerine ekmek yedirmeye çalışıyor.

Başka ülkelerin de mutfaklarının bulunduğu Dili'nin yerel yemeklerini, kendisi de bu sektörde çalışan, deneyimli gezgin dostumuz İsmet İnce bir yazısında şöyle anlatıyor; "Dili'de restoranlar dışında kaldırım mutfakları da yaygındır. Dili yemekleri içinde; şehrin muhtelif bölgelerinde kurulan pazaryerlerinde bile bulunabilen eğreltiotu yapraklarıyla sarılı hindistancevizli pirinç pilavlı "Katupa" en meşhurudur. Yemeklerde acı biber soslu ve baharatlı yiyecekler ağırlıktadır. Mükemmel tropikal meyve suları yanında, Timor Kahvesi de ünlüdür. Özellikle, ağızda hoş bir koku bırakan çok koyu renkli  "Kahve Tina" mutlaka içilmelidir."

1520'de Portekizliler tarafından kurulan ve her dönemde ülkeye başkentlik yapan Dili, kentsel gelişimini bugün hala tamamlayamamış bir liman kenti. Yeşil tepelerle deniz arasında çizgisel bir gelişme gösteren Dili'nin batı tarafındaki tepelerde dev bir heykel yer alıyor. Brezilya'nın Rio kentindeki çok benzeyen İsa Heykeli (enteresandır), işgal ettiği dönemde Müslüman Endonezya tarafından yaptırılmış. Endonezyalı yöneticiler 27 metre yüksekliğindeki bu heykelden başka kentin doğu sınırında da, burada bir ayin düzenleyen Papa II. Paul'un ülkeyi ziyaretinin anısına onun da bir heykelini yaptırmışlar.

Katolik nüfusun çoğunlukta olduğu ve kent merkezinde büyük bir katedralin bulunduğu Dili'yi gezerken katedral yakınlarında bir anıt dikkatimizi çekiyor. Anıt, 2006'da Ordu'dan atılan askerlerin başlattığı ve ancak BM Barış Gücü tarafından bastırılabilen ayaklanmalar esnasında hayatını kaybedenlerin anısına yapılmış. Pazarlık etmek şatıyla çok ucuz sayılabilecek taksilerle veya microlet adı verilen küçük minibüslerle gezebileceğiniz Dili'de görülebilecek diğer yerler arasında; Direniş Müzesi başta olmak üzere Kolonyal Dönem'in Valilik şimdiki Hükümet binası, arkasındaki Parlamento ve yeni yapılan Devlet Başkanlığı binaları ile Arte Moris Güzel Sanatlar Merkezi ve de halen başbakanlık binası olarak kullanılan Xanana Gusmao Kütüphanesi sayılabilir.

Timor-Leste'de, Dili dışında görülebilecek yerler arasında ise; II. Dünya Savaşı'nda buraya saklanan Avustralyalılarla birlikte 40 bin Timorlunun da hayatını kaybettiği Dare köyündeki anıt müze ile "Denizlerin Amazonu" olarak nitelendirilen ve dalış tutkunlarının tercihi Ataura adası ve de ülkenin doğusunda kuş gözleme, doğa yürüyüşü, dalış olanakları sunan ve bir ekoturizm merkezi olarak planlanan Nino Konis Ulusal Parkı not edilebilir. Sırası gelmişken not edelim, zaman zaman tuzlu suda yaşayan deniz timsahları görüldüğü için Dili'nin plajları yüzmek için biraz riskli kabul ediliyor.

Sıcak ve nemli tropikal iklimin hüküm sürdüğü ve kurak ve yağışlı olmak üzere iki mevsimin yaşandığı Timor-Leste'nin Ekvator'a yakınlığından dolayı sıcaklık her mevsim sabit ve 30-35 derece, ayrıca gündüz ve gece süreleri de eşit. Turistik bir yer sayılamayacak Timor-Leste, en azından işadamlarının, pazarlamacıların ve girişimcilerin ilgisini çekebilir. Para birimi olarak ABD Doları'nın kullanıldığı ve Avustralya ile arasındaki Timor Denizi'nde bulunan petrol ve doğalgazı satarak kalkınmaya hazırlanan ülke her türlü yatırıma açık görünüyor.

Endonezya'nın Bali adasından (Batavia Air, Merpati Airlines) 1,5 saatlik bir uçak yolculuğuyla geldiğimiz Dili'ye ayrıca Avustralya'nın Darwin kenti (North Air) ve Singapur üzerinden (Silk Air / Air Timor) de uçak seferleri yapılıyor. THY ile doğrudan Singapur'a, Sydney aktarmalı olarak Darwin'e ve Jakarta aktarmalı olarak Bali'ye gelmek mümkün. Türkiye ile (+) 6 saat farkı bulunan Timor-Leste'de vize sorunu yok. Havaalanında, dönüş biletini göstermek şartıyla ve 30 ABD Doları karşılığında kolayca vize alınabiliyor...