Üsküp'te Müslüman ve Hıristiyan bölümleri siyah beyaz kadar ayrılmışlar! Türklerin yaşadığı bölgeyi görmemezliğe gelen bir zihniyet dikkatimizi çekiyor. Hristiyan bölümünü Türk bölgesinden devasa, kich ve görgüsüz post modern mimari yapılarla,  yüzlerce anlamsız, geçmişsiz kocaman heykellerle  ayırmışlar. Bu yapılanma Belediye Meclis kararıyla alınmış! Bencil ve kibirli   bir bakış açısını abartılı biçimde heykele ve binaya nakşetmişler, demeden edemiyorum. Hristiyan Makedonlar yeni düzen Çin Seddi oluşturmuşlar sanki. Burada savaşın rüzgarları dinmiş gibi görünse de, ancak gönüllerdeki ayırımcı rüzgar esiyor hala! Ben yinede halkların büyük bir çoğunluğun birbirleriyle olan olumlu iletişimini, yönetenlerin, menfaat çevrelerinin olumsuz yönde körüklediğine inanıyorum. Balkanlardaki savaşla ilgili onlarca anı dinledim, okudum. Savaşın gereksizliğine inanıp, savaşı istemeyen, birlikte bu coğrafyada barış içinde yaşamak isteyenlerin olduğunu biliyorum. Belgrat'ta yaşayan arkadaşımdan bunu destekleyen anılar dinledim. 1973 ve 1973 arası doğanlar Balkanlar coğrafyasında silinmiş sanki. Bu tarihte doğanlar yönetenlerin hırsları yüzünden hepsi isteyerek ya da zorla savaşa gönderilmiş ya da  savaşmak zorunda bırakılmış.  Komşularını, akrabalarını, sevgililerini öldürmek istemeyenlerin, savaş sırasında  bir şekilde saklanmayı başarabildiklerini  dair öykülerde  dinlemiştim. Savaş sonrası kendi ailesi ve  komşuları, sevdikleri arasında seçim yapmak zorunda bırakılanlar, savaş sonrası travmalar...

Yine de Balkanlar gezimde beni en etkileyen duygumun; yaşamanın en doğal bir içgüdü olduğu ve bunca acılara, yaralara karşın dostluğun, affetmenin, sevginin, umudun yeşerdiğine tanık olmanın sevinci! Savaş ruhunun barış rununa doğru evrildiğine tanık olmak bile bu coğrafyayı görmeye değer kılıyor. 

Makedonya'dan Kosova ya geçiyoruz. Önce çıkış yapılıyor, sonra giriş. Pasaportlar yine gösteriliyor sınır girişinde. Çimento fabrikası karşılıyor kiri, pası ve kasvetli görüntüsüyle. Nüfusu 2 milyon 200. Arnavutluk sınırı boyunca Müslüman olduğunu, cumhuriyet rejimi ile yönetildiğini, dünyanın en son en genç bağımsızlığını ilan etmiş bir devlet olduğunu anlatıyor rehberimiz. Başkent Priştine.  Amerika burada etkin. Bosna'da yapamadıklarını burada yaparak üst kurmuşlar. Ülkeye yapılan Amerikan yardımının karşılığı üst olarak yerini bulmuş. Bilindik projeler! Önceden Sırbistan'a bağlı özerk devletmiş. Rusya tanımamış Kosova'yı. 1980'li yıllarda yapılan Fatih cami en görkemli camisi. TİKA restore etmiş. Balkanlarda TİKA tarafından yenilenmiş epeyce dini yapıya rastladık. Balkanlar olağanüstü mimariye sahip camilerle dolu. Çoğunu gördük, inceledik ve dualar ettik. Bu gezi yazımda gördüğüm camilerin en aklımda kalanlarını yazabiliyorum. Yoksa sayfalar almaz. Şehrin kültür merkezi ve kütüphanesi modern mimari olarak yapılmış. Trafik ışığında kırmızı yerinde protostega yazısı gözüme çarpıyor. İnşaat sektörünün patladığı hemen anlaşılıyor. Priştine şehri karmaşık bir görüntü veriyor. İnşaatlar şehri gibi. Her bir köşede rastlıyorsunuz inşaata.  Bu inşaatlar bitince belki daha güzelliği ortaya çıkabilecek.  

Prizren kentine giriyoruz. Çiçeklerle bezenmiş şehitlikleri Balkanların her köşesinde görmek mümkün. Burada da görüyoruz. Savaşın göstergeleri  içimizi burkuyor.  Osmanlı döneminde Prizren, Kosovaya bağlı sancakmış . Şehrin her tarafında gördüğümüz güzel Osmanlı eserleri altın çağın simgeleri gibi ışıldıyorlar. Fatih Sultan Mehmet zamanında fethedilen Prizren, Osmanlı için çok büyük öneme sahipmiş. Hem Arnavutluk'a hem de Makedonya'ya sınır olan bu masalımsı şehir, aynı zamanda birçok inancı ve toplumu da bünyesinde taşıyor. Çoğunluğu Arnavut olmak üzere Boşnak, Türk, Sırp, Roman ve Makedonlardan oluşuyor. Ancak savaştan sonra Sırpların ve Hırvatların çoğu şehri terk etmiş. Prizren'in en kalabalık azınlıklarından biri de Türkler. Prizren'in resmi dillerinden biri olan Türkçeyi konuşanlara sokaklarda rastlamak mümkün. Arnavutlarla anlaştıklarını öğreniyoruz. İlk bakışta Saraybosnayı anımsatıyor, Amasyayı, Safranboluyu, eski Bartını,  Beypazarını, Anadolunun betonlaşmamış kentlerini.... Bozulmamış güler yüzlü bir Osmanlı kenti. Yüzde 95 i Müslüman olmasına rağmen çok dilliler.

Tüm şehre hâkim Sinan pasa Camiyi görüyoruz tüm görkemiyle. Şar dağı bize tüm görkemi ve karlı tepesiyle selam duruyor. Şehre yukarıdan baktığınızda tüm dinlere ait ibadethaneleri bir arada görebiliyorsunuz. Bu yönüyle de Saraybosna'yı anımsatıyor. Sultan Murat Hüdavendigar Türbesini görmeden olmaz. Osmanlı padişahı Murat Hüdavendigârın savaş (1389) sonunda, savaş meydanını gezerken, Sırp Kralı Lazar'ın damadı tarafından hançerlenerek şehit olmuş (başka rivayetlerde var). 1. Murat'ın iç organları Hüdavendigar türbesine gömülür, kemikleri ise Bursada Çekirge semtindeki buradaki türbenin aynısı olan Hüdavendigar türbesine.