İş toplantısı nedeniyle ziyaret ettiğim bu ülkeden döndükten sonra "nereye gittin ?" diye soranlara ülkenin adını söylediğimde aldığım cevap hep aynıydı; "Orası neresi yahu!".
Bhutan, dünyanın birçok yerinde birçok insanın bilmediği, bilme ihtiyacı da hissetmediği dış dünyaya birazcık kapalı, krallıkla yönetilen bir ülke. Himalayaların eteklerinde bulunan bu kapalı dünyanın kuzeyinde Tibet (Çin) bulunurken, batı ve güneyinde ise Hindistan yer almaktadır. Ülkenin kuzeyinde bulunan Himalayaların yüksekliğine karşın güneydeki nispeten düzlük alanlar nedeniyle Hindistan ile her alanda yakın bir ilişki içinde. Bhutan'a gitmek isteyen kişiler ancak Drukair adlı ulusal havayolunu kullanarak ülkeye gidebilmektedir. Diğer havayollarının ülkeye uçuşu bulunmuyor. Bu nedenle Drukair'in uçuşu bulunan Delhi, Kathmandu ve Bangkok gibi sınırlı sayıda şehirden aktarma yapmak suretiyle bu ülkeye gidebilmek mümkündür.
Paro Havaalanı
Bizim tercihimiz, Bangkok üzerinden aktarma yaparak Bhutan'ın tek uluslararası hava alanı olan Paro Havaalanına varmak oldu. Havaalanına inerken ve inince karşılaştığınız manzara ülkenin farklı atmosferi hakkında yeterince ipuçları veriyordu. Uçak iniş için alçalmaya başlamadan evvelki himalaya zirveleri manzarası beni en çok etkileyen anlardan biri oldu. Ülkenin orta ve kuzey kesimlerinde düzlük alan bulunmaması nedeniyle uçağımız 2200 metre rakımdaki Paro vadisinde bulunan havaalanına, dağların ve vadilerin arasında keskin manevralar yaparak indi. Bu duruma pek alışık olmayan biri olarak epey korktuğumu belirtmem gerekir.
Havaalanı binasının geleneksel mimari yapısı ile başlayan şaşkınlığım, gümrük görevlilerinin, çantalarımızda sigara bulunup bulunmadığını sormasıyla daha da arttı. Gümrük görevlilerinden öğrendiğimize göre Bhutan'da sigara içmek yasakmış. Ancak, turistler getirdikleri sigaralar için belli miktarda bir vergi ödemek suretiyle otellerde ve özel ayrılan bölgelerde sigara içebiliyorlarmış. Himalaya manzaralarına karşı puro içmeyi planlayanlar için durumun vehametini anlatmaya gerek yok. Ancak daha sonra Hindistan'dan kaçak olarak getirilen sigaralarının yerli halk tarafından gizli bir şekilde içildiğini gördüm.
Başkent Thimphu Kırsal kesimde bir ev Thimphu'da ana cadde
Paro'dan, otelimizin bulunduğu başkent Thimphu'ya yaklaşık 1 buçuk saatlik yolculuk sonunda ulaştık. Paro ve Thimphu arası yolculuk esnasında gördüğümüz evlerin ve diğer yapıların geleneksel mimarisi ilginçti. Sanki, zaman durmuş ve geçmiş bir tarihte asılı kalmıştı, çünkü Avrupa ve Türkiye'deki gibi alıştığımız türden modern yapılar yerine her yer geleneksel mimari ile inşa edilmiş evler ve yapılarla çevrelenmişti. Otelimiz de aynı şekilde yapılmış ve dekore edilmişti. Neredeyse 24 saat süren yolculuk sonrasında ulaştığımız oteldeki ilk gecemizde iyice dinlenmemiz gerekiyordu, çünkü ertesi gün Tiger Nest manastırına zorlu bir yolculuk bizi bekliyordu.
Otelimiz Buddha Viewpoint Thimphu'da bir bina
Thimpu'dan 2 saatlik araba yolculuğu sonrasında, Tiger's Nest diye de bilinen Taktsang Manastırı için yürüyüşe başlayacağımız yere ulaştık. Daha sonra da gidiş geliş toplam 4 saat olan yürüyüşümüz sonunda 3.120 metre rakımdaki kaplan yuvasına ulaştık. Ufak bir patika içinde gerçekleşen ve 2200 metre rakımdan 3120 metre rakıma yapılan bu yolculuğa harika manzaralar eşlik etti. Manastır, 8.yy'da Bhutan'ı Budizm ile tanıştıran Guru Rinpoche'nin gelip 3 yıl, 3 ay , 3 gün ve 3 saat meditasyon yaptığı mağarının olduğu yerde 1692 yılında yapılmış. Guru, buraya gelirken kaplan sırtında geldiği rivayet edildiğinden buraya kaplan yuvası anlamına gelen Taktsang denilmiş ve Bhutan-Tibet budizminin en kutsal mekanlarından biri haline gelmiş.
Yürüyüş Başlama Noktası Yolda karşımıza çıkan Dua Çarkı Manastır girişindeki Şelale Tiger Nest Uzaktan Görünüm
Manastır içinde fotoğraf çekmek dini sebeplerden ötürü yasaklanmış durumda. İçeride beş adet tapınak, yerleşim yerleri ve bolca efsane bulunmakta. Ayrıca, daracık merdivenlerde inip çıkan kırmızılı keşişler ve yetiştirilmek için yanlarında bulunan çocuklarla birlikte ortaya mistik bir görünüm çıkıyor. Bu mistisizm, keşişlerin ellerinde gördüğümüz akıllı telefonlar ile birlikte hemen buhar olup uçuveriyor tabi....
Tiger Nest Manastırı ve Keşişler
Yolculuk esnasında yol üzerinde bulunan bir restoranta verdiğimiz molada geleneksel bhutan yemeklerinden de tatma fırsatını bulduk. Her asya ülkesindeki gibi pirinç burada da temel gıdaların başında. Ayrıca kırmızı bir tür pirinç çeşidi de bhutanda yetiştiriliyor ve yemeklerde kullanılıyor. Chili ve yeşil bibere peynirli bir sos ilavesiyle yapılan 'ema datshi' ve noodle benzeri yerel erişteden hazırlanan sebzeli makarna 'puta' benim favorilerim arasında yer aldı.
Ema Datshi Puta
Bhutan'a geliş nedenimizin iş toplantısı olduğunu söylemiştik. Toplantının başlangıcında yapılan dini tören, Bhutanlıların budizmi hayatın her alanında yaşadığının bir göstergesiydi. Budist rahiplerin dini metinler okumasıyla başlayan açılış, bir takım kutsal ritüellerin yapılmasıyla sürdü. Budizm, Bhutan kültürünün temel taşlarından birisi olarak karşımıza çıkıyor. Tibetle olan komşuluğu nedeniyle, Tibet budizminin mensubu olduğu 'vajrayana budizmi' resmi din olarak kabul edilmiş.
Toplantı Öncesi Tören
Himalayalar ve diğer coğrafi özellikler nedeniyle dış dünyaya uzak kalmaları ve göreli olarak kapalı bir toplum olarak kalmaları nedeniyle dünyanın başka yerlerinde göremeyeceğiniz ülkeye has adet, görenek ve festivaller söz konusu.
Bhutan'a has özelliklerin en başında ülkenin her yerinde sık sık görebileceğiniz okçuluk sporu gelmekte. Halı sahada oynanan futbol oyunu burada erkekleri henüz esir almamış durumda. Birçok yerde ok atmak için düzenlenmiş alanlar görmek mümkün. Genelde erkekler hafta sonları bir araya gelip, uygun olan her hangi bir yeri de ok atılan bir alana çevirebiliyorlar. Biz de geri kalmadık bu işten tabi...
Okçuluk talimi Yerel Dart Oku Hedef Tahtamız
Bhutanlılar günlük hayatta, özel ve resmi işlerinde genellikle geleneksel kıyafetlerini giyiyorlar. Erkekler gho, kadınlar kira adlı bu kıfatetleri günlük hayatlarında kullanıyorlar. Geleneksel mimariyle birleşen bu durum, alışık olmadığımız fantastik bir görüntü oluşturuyor haliyle.
Yerel Kıyafetler Doma
'Doma' denilen bir tür çiğneme alışkanlığı çoğu Bhutanlı arasında hala yaygın. Yeni neslin pek itibar etmediği yetişkinlerin daha çok kullandığı 'doma'; Areka palmiyesinin fındık benzeri meyvelerinin üzerine kireç ekledikten sonra etrafına yaprak betel ağacı yaprağı sarılarak hazırlanıyor ve ülkede bolca satılıyor, içerdiği nikotin benzeri arekain ve türevleri nedeniyle, uyarıcı etkisi var, açlığı bastırıyor ve tütün, khat ya da koka yaprağı çiğnemek gibi bağımlılık yapıyor Doma çiğnemenin sonucunda ağızda oluşan kırmızı sıvının sağa sola tükürülmesinin neticelerini sokaklardaki kırmızı renkli izlerinde görebilmekteyiz.
Bhutanda yapılan bina ve evler geleneksel unsurlarla süslenmiş durumda. Dini ve kültürel anlamları bulunan ejderha, kaplan, yılan figürleri süsleme olarak kullanılmış. Ayrıca, özellikle kırsal kesimlerde bazı ev ve tapınaklarda, 'penis' figürlerinin de taşıdığı dini ve kültürel değer nedeniyle süsleme amacıyla kullanıldığı görülmekte. 15. yüzyılda yaşamış bir din adamı olan Lama Drukha Kunley'in dönemindeki uygulamaları ile penis figürlerinin ev ve tapınaklarda kullanımının yaygınlaştığı biliniyor Hatta pencerelerin de bu şekil esas alınarak tasarlandığını söylediler ama ne derece doğru teyit edemedim, son karar sizin...
Yerel Mimari Örnekleri
Şehirlerde ve eski yerleşim yerlerinde 'Dzong' denilen idari yönetim binaları bulunuyor. 'Dzong'lar, eski tarihlerde kale şeklinde yapılmış ve içlerinde tapınak, yönetim binaları ve rahiplerin yaşam alanlarının bulunduğu yüksek duvarlı bir mimari yapı ortaya çıkmış. Başkent Thimphu'daki Dzong hem bakanlık binaların, hem de kralın çalışma ofisini içeriyor.
Başkent Thimphu'da bulunan Dzong
Bhutandan ayrılmadan önceki son günümüzde 3500 metre rakımdaki 'Dochula' geçidine gittik. Thimphu'ya yaklaşık bir saat mesafedeki bu geçide giderken yolda pasaportlarımızın kontrol edildiği bir noktada durduk. Geçide giden yolun aynı zamanda ülke içindeki bölgeleri birbirine bağlayan ana yollardan biri olduğunu ve belli noktalarda güvenlik için bu tür kontrollerin yapıldığını öğrendik. Geçide vardığımızda karşılaştığımız manzara Bhutan'ın sahip olduğu coğrafi yapıyı daha iyi anlamamıza imkan veriyordu. Karşımızda en yüksek yeri 7500 metre olan zirveler ve bu zirvelere kadar olan alanı geniş bir açıyla izleme imkanı bizleri bekliyordu.
Dochula Geçidi ve Bhutan Zirveleri
Son olarak, bir turistin ancak lisanslı tur operatörleri aracılığı ile ülkeye gidebileceğini belirtelim. Kamu görevi veya iş için ülkeye gidenler farklı süreçlere tabi olabilir ancak turist olarak gideceklerin bu tur operatörleri ile iletişime geçerek vize ve tur planlarını yapmaları gerekiyor. Bhutan turizm politikası, ülkeye giren her turistin bu şekilde kontrol altında tutulmasını öngörüyor. Her turist için minimum bir paket ücret (yazının yazıldığı tarihte mevsimine göre 200$ ve 250$) belirlenmiş durumda. Konaklama, yeme içme, her türlü transfer, lisanslı bir tur rehberi ve vergilerin dahil olduğu bu ücretin 65 $'ı da Bhutan turizm alt yapısı için ayrılıyor. 4 ve 5 yıldızlı oteller için bu minimum paket ücretin daha da yüksek olabileceğini de söylemeden geçmeyelim. (detaylı bilgi için bkz. www.tourism.gov.bt)
Bhutan'ın en önemli özelliği, bana göre, dış etkenlere karşı kapalı kalmasından dolayı korunmuş kültürel yapısı ve doğal güzellikleri. Himalayalar, eşsiz görkeminin meydana getirdiği ulaşım zorluğu ve sahip olduğu ekosistem ile bu güzelliklerin ana kaynağı. Ziyaret amacımız ve süre kısıtımızdan dolayı bu zenginliği keşfetmek, ziyaretimizin eksik kalan yanıydı, bir sonraki sefere bunu gidermek kısmet olur umarım....
