Aziz Nikolaos, M.S. 3. yüzyılın ortalarında Antalya sınırları içerisindeki Patara'da doğmuş, eğitiminin ardından Myra yani günümüzdeki adıyla Demre'de piskoposluk görevini yürütmüştür. Bu yıllarda Myra, Likya Eyaleti'nin başkenti olduğu gibi burada görev yapan piskopos da Anadolu'nun en büyük ikinci din otoritesi olarak kabul edilmekteydi. Hem yaptığı iyiliklerle hem de Hristiyanlık dünyasındaki önemli yeri ile Myra halkının sevgisini kazanan Nikolaos'un adına ölümünden sonra ilk olarak anıt mezar ardından da kilise inşa edilmiştir. 

Aziz Nikolaos Kilisesi, Orta Çağ boyunca bir hac merkezi idi. Deniz yoluyla Kudüs'e giden hacılar, yolları üzerinde Myra'nın limanı Andriake'ye uğrar ve bu limandan Aziz Nikolaos Kilisesi'ne ulaşıp hacı olurlardı. Kilise, ilk inşasının ardından pek çok değişiklik geçirmişse de günümüzde görülen hâli büyük oranda 1042 yılında Bizans İmparatoru IX. Konstantin'in eseridir. 1862 yılında ise Rus Çarı II. Aleksandr tarafından tamir ettirilmiş ve bugüne kadar ulaşan çan kulesi eklenmiştir. Mimari açıdan Bizans Dönemi'nin önemli örnekleri arasında olması yanında, 11. yüzyıl duvar resimleri de dikkat çekicidir. Hristiyanlıkla ilgili kararların alındığı dinsel toplantılar olan konsil sahnelerinin canlandırıldığı bu duvar resimleri dönem üslubunu yansıtan en güzel örnekler arasında sayılır.

İ.S. 3'üncü yüzyılın ikinci yarısında Patara'da doğup Myra'da piskoposluk yapmış olan Aziz Nikolaos'ın saygın dini kişiliği, öldükten sonra aziz mertebesine ulaşmasını sağlamış, başta eski Rusya Çarlığı olmak üzere Avrupa'nın birçok ülkesinin en popüler azizi olmuştur. Almanya'nın Freiburg, İtalya'nın Bari ve Napoli kentleri ile tüm Sicilya adasında özel saygı duyulan Aziz Nikolaos, Hollanda ve İngiliz dillerinde Santa Klaus olarak tanınmış, bunlar sayesinde Amerika'da da sevilerek New York'u koruyan azizlerden biri sayılmıştır. Avrupa'nın kuzey ülkelerinde çocukların koruyucusu ve sevindiricisi Noel Baba geleneği Aziz Nikolaos inancıyla bütünleştirilerek yarı dini ve çok popüler efsanevi bir tipin yaratılmasına sebep olmuştur. Bu tipin kökünün kuzey ülkelerinin çok eski inançlarından alındığı, Noel Baba'nın geyikler tarafından çekilen bir kızakla dolaşmasından anlaşılır. Hâlbuki gerçek Myralı Aziz Nikolaos'ın yaşadığı yerler hiç kar görmeyen Akdeniz kıyılarıdır. Onun zor durumda olan çocukları koruyucu kişiliği, Noel geceleri hediyeler getirdiğine inanılan sempatik bir ihtiyara dönüşmüştür.

Aziz Nikolaos olarak özellikle Doğu Akdenizli gemiciler ona saygı göstermiş küçük, büyük bütün teknelere resmi veya ikonası asılmış, sefere çıkarken "Dümenini Aziz Nikolaos tutsun" dileği gelenek olmuştur. Aziz Nikolaos Kilisesi, Bizans sanat tarihinin önemli bir anıtı, mimari üslubu ve süslemesiyle Orta Bizans Dönemi'nin en seçkin örneğidir. İ.S. 5'nci yüzyılda Myra'nın (Demre) Likya eyaletinin başkenti, Myra Başpiskoposu'nun da Anadolu'nun ikinci büyük din otoritesi olması, Aziz Nikolaos'un ölümünden sonraki yıllarda şehrin saygınlığının artmasında büyük rol oynamıştır. Myra halkı ölümünden sonra Aziz adına önce bir anıt, sonra da büyük bir bazilika inşa ettirmiş, bu devirde Aziz adına İstanbul'da büyük bir kilise inşa edilmiştir. Myra'daki bazilika depremler ve şehre yapılan akınlar sonucu 8'inci yüzyılda büyük hasar görmüş, 9'uncu yüzyılda ise kubbeli kilise olarak yeniden inşa edilmiştir.

Daha sonraki ilaveler 11'inci yüzyılda Orta Bizans devrinde gerçekleşir. Bu dönemin en önemli onarımının 1042'de İmparator IX. Konstantin ile karısı Zoe tarafından yapıldığı bilinmektedir. Duvar freskleri ve taban mozaiklerinin çoğu bu döneme aittir. Yüzyıllar içinde çeşitli nedenlerle tahrip olmuş kilisenin diğer geniş kapsamlı onarımı 1862 yılında Rus Çarı I. Nikolay tarafından gerçekleştirilmiştir. Orijinal planından oldukça sapmış bu onarıma ait çan kulesi ve omurgalı yeni orta kubbe ekleri bu çalışmaların ürünüdür. Bugünkü kilisenin özgün temelleri üzerinde değişik zamanlarda yapılmış birçok yapı bulunur. Böylece kilise çeşitli dönemlerde inşa edilmiş bir kompleks görünümündedir.

KAYNAK: © Kültür ve Turizm Bakanlığı - © tr.wikipedia.org